شهرستان اسفراین : جنوبی ترین شهرستان خراسان شمالی است و فاصله آن با مرکز استان در حدود 60 کیلومتر می باشد. این شهرستان در میان کوه های معروف منطقه مانند شاه جهان، آلاداغ و سالوک قرار دارد. به لحاظ پیشینه، قدمت این شهرستان به دوران پیش از ساسانیان باز می گردد و از آن به نامهای اسپرآئین، میان آباد و مهرگان نیز یاد شده است و شهر باستانی بلقیس که به لحاظ معماری شهری همانند ارگ بم می باشد مربوط به دوره ساسانیان است در کنار اسفراین قرار دارد.
اسفراین با داشتن مجتمع فولاد اسفراین، لوله گستر، آذین فورج و صنایع دیگر به عنوان شهر صنعتی استان نیز شناخته می شود این شهر دارای چندین دانشگاه از جمله مجتمع عالی فنی و مهندسی اسفراین، دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور، دانشگاه علمی کاربردی و دانشگاه علوم پزشکی می باشد.
این شهر از جنوب با استان خراسان رضوی و از غرب با استان سمنان در ارتباط است و همچنین خط راه آهن سراسری مشهد تهران نیز از این شهرستان عبور می کند و این مسیر های ارتباطی از برجسته ترین موقعیت های این شهرستان می باشد.
اسفراین بین ۵۶ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۷ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۴۰ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی واقع شدهاست. این شهرستان از جنوب و جنوب غربی با شهرستانهای جوین و جغتای، از شرق با خوشاب و سبزوار و از غرب با بجنورد و شیروانهمسایهاست. ارتفاع شهرستان اسفراین از سطح دریا در بلندترین نقاط قله شاه جهان ۳۰۳۲ متر و در پستترین نقطه حدود هزار متر میباشد. اسفراین در حاشیه جنوبی کوههای آلاداغ که خود در امتداد شرقی رشته کوه البرز قرار دارد و در قسمت جنوبی به ارتفاعات جغتای میپیوندد.مرکز شهرستان اسفراین شهر اسفراین و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۲۶۰ متر است. قله شاه جهان در آلاداغ بلندتر از قلههای دیگر کوههای شانو، دلقره، برمهان، پاتو، نادری، خیبران، ارسن، کول، گاوتیغ و قره داش است. ادامه کوههای آلاداغ در قسمت غربی شهرستان اسفراین با نام سالوک معروف است. رشته کوه دیگری که به موازات رودخانه جوین قرار دارد در جهت جنوب شرقی- شمال غربی، بین شهرستانهای اسفراین و سبزوار امتداد پیدا کردهاست. ارتفاع این رشته کوه از سطح دریا ۱۳۵۳ متر است و مهمترین آنها کوه تپه سیاه و هرده گچی میباشد. با داشتن مجموعه صنعتی اسفراین و کارخانه لوله گستر اسفراین از شهرهای مهم صنعتی شرق ایران میباشد. شهرستان اسفراین یکی از شهرهای منطقه سربداران محسوب میگردد.
این شهر دارای چندین دانشگاه و دانشکده از جمله دانشگاه پیام نور، دانشگاه آزاد، دانشکده فنی و مهندسی اسفراین و دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اسفراین میباشد.
شیروان مرکز شهرستان شیروان و دومین شهر بزرگ و مهم استان خراسان شمالی است. جمعیت این شهر در سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۸۲٬۷۹۰ نفر بودهاست که این جمعیت شامل ۲۰٬۸۷۸ خانوار میشود.
نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامنه کوهی که در فاصله چند کیلومتری جنوب شهر وجود دارد مشاهده میگردد. این کوه به شیرکوه نیز معروف است. سنگهای تشکیل دهنده شکل شیر با دیگر سنگهای کوههای جنوب شهر، ازنظر جنس، نوع و رنگ متفاوت است و باعث میشود که هر بینندهای این وجه تمایز (شکل شیر) را به وضوح مشاهده کند. شیروان از کهنترین مراکز فرهنگ و تمدن و تاریخ در خراسان شمالی و ایران است و قدمت تمدن در این شهر به ۷۰۰۰ سال (۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و ۲۵۰۰ سال قبل از امپراتوری هخامنشیان) میرسد. تاکنون بیش از ۱۲۰ اثر باستانی و مکان فرهنگی در آن شناسایی شدهاست. تپه باستانی ارگ شیروان سابقاً مرکز حکومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بودهاست و اکنون عظیمترین و مهمترین محوطه باستانی شمال شرق کشور است. این ارگ که در اطراف آن سفالهای دارای قدمتی ۷۰۰۰ ساله به دست آمدهاست، به عنوان کهنترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفتهاست. قبرهای زرتشتی در اطراف تپه مذکور و روستاهای قدیمی گلیان و خانلق و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشتیان در شیروان را تأیید مینماید. در دوران پیش از اسلام شیروان پایتخت قوم پارت بودهاست. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی بر این باور است که نخستین امپراتوری مقتدر پارتها در شیروان به وجود آمدهاست. ایزدوخاراکسی و استرابون از مورخین و جغرافیدانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در دره رود اترک ذکر کردهاند. شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود قبرهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک مینماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان میدهد.
رونق شهر شیروان پس از اسلام به دوره فرمانروایی خوارزمشاهیان (قرن ۶ ه. ق) مربوط میشود که از آن دوران، بناهای اسلامی مانند بقعه امام زاده سلطان محمدرضا به جای ماندهاست. در حملات گورکانیان، این منطقه آسیب فراوان دید و کشتار فراوانی در آن صورت گرفت. در دوره صفویان، مهمترین واقعهای که در این شهر روی داد، کوچاندن چهل هزار خانوار عشایر کُرد به این منطقه بود که برای مقابله با حملات ازبکها، توسط شاه عباس انجام یافت. این شهر در دوران حکومت قاجار همواره یکی از مناطق مهم درگیریهای حاکمان محلی بود.
شهر شیروان در سال ۱۳۰۸ بر اثر زلزله به کلی ویران شد و پس از دو سال، بار دیگر با روشهای نوین شهرسازی دوباره ساخته شد و شیروان کنونی هیچ شباهتی به شهرهای باستانی ندارد
مانه و سملقان : بر اساس مطالعات جغرافیایی و زمینشناسی، سملقان دشتی است که از مخروطه افکنهها با رسوبات آبرفتی در دوران سوم زمینشناسی شکل گرفتهاست و شهر آشخانه با شیب ملایمی بر روی این دشت قرار گرفتهاست.شهر آشخانه نخستین شهر ورودی استان خراسان شمالی از سمت استانهای شمالی ایران است. این شهر با احداث یک پل به دو قسمت تقسیم شدهاست و در حاشیه جاده آسیایی قرار دارد که حدود ۱۲۰ کیلومتر این جاده ترانزیتی از محدوده شهرستان مانه و سملقان میگذرد
این شهر دارای آب و هوای مدیترانهای با زمستانهای سرد و تابستانهای گرم میباشد. وسعت شهر آشخانه ۳۳۹ هکتار میباشد.
این شهر از منابع آب خوبی برخوردار است که از کوههای آلاداغ سرچشمه میگیرد و به همین خاطر کشاورزی و دامپروری در پیرامون آن رواج دارد. زبان گفتاری بیشتر ساکنان آشخانه کرمانجی است. شهرآشخانه قطب کشاورزی، دامپروری وبزرگترین شهرستان استان از نظر وسعت است.
اولین گروههایی که در آشخانه ساکن شدند، پنج قوم «شاهقلی»shahqoli ،(قره ولی)qaravali، (دوولی)davvali (کرسان)karsan، (سللور)sellur، نام داشتند که به مجموع پنج چشمه نزدیک محل اقامت آنها «چشمه شاهقلی» گفته میشود. بزرگترین چشمهٔ این مجموعه کانی هسپان (چشمهٔ اسبها) نام دارد، کانی روون، کانی دو گورران، کانی مامی mamey کانی گرراو، کانی روستم، کانی ایمیم، کانی بندی، کانی ترناو
شهرستان جاجُرم از شهرستانهای استان خراسان شمالی است.
تعلق مشاهیر و علمایی همچون علی بن مهزیار، سید محمد حسینی مجتهد جاجرمی، سید محمد حسینی فائق و میرزا حسن موسوی بجنوردی (خراشایی) به این خطه نیز نشانگر قدمت و غنای فرهنگی خاص آن است. جاجرم به دلیل واقع شدن در حاشیه کویر مرکزی و نیز اتصال به کوه «بهار» از پوشش گیاهی و اقلیمی متنوعی برخوردار است. این شرایط منطقه را به زیستگاه منحصر به فردی برای گونههای مختلف گیاهی و نیز جانوری از جمله یوزپلنگ ایرانی که تنها بازمانده نژاد آسیایی است، بز کوهی، قوچ، مارال، قرقاول، تیهو و گربه وحشی تبدیل کردهاست و میاندشت را به عنوان یکی از زیستگاههای مطرح کشور تبدیل کردهاست. همچنین تنها شهرستان استان خراسان شمالی است که به راهآهن سراسری کشور متصل میباشد که این اهمیت اقتصادی منطقه را دو چندان کردهاست. کلاه کرکی جاجرم، جوراب پشمی و چادرشب سنتی هم از جمله صنایع دستی این منطقه است. کشک و قره قروت سنخواستی و آلو بخارا جلگه شوقان از سوغاتیهای شهرستان جاجرم است.
پناهگاه حیات وحش میاندشت با وسعت ۸۵ هزار هکتار در شرق شهرستان جاجرم یکی از قدیمیترین زیستگاههای یوز ایرانی بهشمار میرود.
فاروج از شهرهای استان خراسان شمالی است و مرکز شهرستان فاروج این استان است. شهر فاروج در سال ۱۳۹۵، تعداد ۶۰۳۴۶ نفر جمعیت داشتهاست. این شهر به «شهر آجیلی» معروف است. این شهر دروازه ورودی خراسان شمالی محسوب میشود و با وجود این که خود در ناحیه ای کوهستانی قرار گرفته؛ اما شهر فاروج، مرکز آن در دشتی هموار و قابل کشت و کار مستقر شدهاست. فاروج در حد فاصل بین شیروان وقوچان واقع شده؛ شهری کنار جاده ای که در سالهای اخیر اقتصاد آن نیز تا حد زیادی به عبور مسافران و زائران حرم علی بن موسی الرضا (ع) گره خوردهاست؛ چرا که گر چه در سالیان گذشته کشاورزی و دامداری شغل غالب اهالی شهرستان فاروج محسوب میشد اما اکنون فروشندگی و تأمین نیاز خدماتی رفاهی مسافران دم دستترین شغلی است که میشود در فاروج جستجو کرد